Ustalenie ojcostwa a uznanie ojcostwa – często błędnie utożsamiane ze sobą instytucje.

Na wstępie zaznaczyć należy, iż w polskim porządku prawnym obowiązuje domniemanie prawne, zgodnie, z którym ojcem dziecka jest mąż jego matki. Skutkiem powyższego jest wskazanie w akcie urodzenia dziecka właśnie męża jego matki, choćby faktyczny stan rzeczy temu nie odpowiadał. Domniemanie to może zostać jednak obalone, ale tylko w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, które może wytoczyć mąż matki, (jako domniemany ojciec), matka i pełnoletnie dziecko, a także prokurator. Są to jedyne osoby mające legitymację czynną do wystąpienia na drogę sądową.

W sytuacji, gdy powyższe domniemanie zostało obalone, bądź też w ogóle nie zachodziło (matka dziecka jest osobą stanu wolnego) dopiero wówczas pojawia się instytucja ustalenia ojcostwa, które może być zrealizowane na dwa sposoby.

Pierwszym jest złożenie przed właściwym organem oświadczenia o uznaniu ojcostwa. A zatem uznanie ojcostwa to jedna z form ustalenia ojcostwa, a nie tożsame, często przemiennie nazywane instytucje prawa rodzinnego. Nadto, uznanie ojcostwa cechuje dobrowolność oświadczeń zarówno matki dziecka, jak i mężczyzny, od którego dziecko pochodzi. Dla skutecznego, bowiem uznania ojcostwa konieczne jest nie tylko złożenie odpowiedniego oświadczenia przez ojca dziecka, ale również potwierdzenie przez matkę, że mężczyzna, który składa oświadczenie jest ojcem dziecka. Zaznaczyć należy, iż oświadczenie matki dziecka powinno być złożone najpóźniej w ciągu 3 miesięcy od daty złożenia oświadczenia przez ojca dziecka. Dochowanie tego terminu jest istotne w skutkach prawnych, bowiem jego przekroczenie powoduje, iż w świetle prawa nie dochodzi do uznania ojcostwa.

Drugim sposobem ustalenia ojcostwa jest skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego, czyli po prostu wstąpienie z powództwem o ustalenie ojcostwa. Wkroczenie na drogę sądową jest oczywiście zasadne w sytuacji, gdy nie doszło do uznania ojcostwa na skutek braku dobrowolnego złożenia oświadczeń, przykładowo, gdy biologiczny ojciec nie chce uznać dziecka. Sądowego ustalenia ojcostwa mogą żądać matka dziecka, domniemany ojciec dziecka i dziecko, a także prokurator. Jednakże ani matka, ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim powództwem po uzyskaniu przez dziecko pełnoletniości, czy też po śmierci dziecka.

Przed podjęciem działań związanych z formalno-prawnym uregulowaniem więzi rodzicielskich należy, zatem wpierw ustalić, która z instytucji prawa rodzinnego znajduje zastosowanie. Choć bowiem z pozoru sprawy te mogą nie wydawać się skomplikowane, to jednak często w praktyce można spotkać się z wytaczaniem niewłaściwych powództw, czy też wszczynaniem postępowań pomimo braku do tego legitymacji. Również sama treść składanych w sądach pism często odbiega od wymogów ustawowych, stąd, zwłaszcza w tak ważnych sprawach, jak te dotyczące dziecka, zasadne jest korzystanie z fachowej pomocy prawnej radcy prawnego lub adwokata.